De jurist die kunst gebruikt om anders te denken. Aernoud Bourdrez over kunst, conflicten en de ruimte tussen die twee.
© Morad Bouchakour (199). Op weg naar sollicitatiegesprek.
Aernoud Bourdrez.
Wanneer je het kantoor van Aernoud Bourdrez binnenstapt, lijkt niets te wijzen op een juridische praktijk. Het voelt eerder als de werkruimte van een kunstenaar: wanden vol fotografie, een lichtbox met de beruchte Jackass-röntgenfoto, stillevens en objecten die elk een verhaal suggereren. Dat is geen toeval. Bourdrez belandde nooit op de Rietveld Academie, waar hij als jonge man werd afgewezen, maar de kunstwereld werd uiteindelijk wél zijn vaste terrein. Niet via het maken van kunst, maar via het recht dat hem precies in dat domein bracht.
© Jacqueline Hassink (Fitting Rooms, Givenchy, 2011).
© Rafaël Rozendaal (Into Time 15 06 01, 2015).
Een tentoonstelling die zijn ontwikkeling zichtbaar maakte.
Wie Bourdrez’ verzameling wil begrijpen, moet beginnen bij de tentoonstelling die hij samenstelde in Huize Frankendael. Hij besloot die expositie niet in te richten als advocaat (te cliché), maar als manier was om zijn eigen evolutie als verzamelaar te laten zien. Acht kamers, acht fasen. Niet van kunstgeschiedenis, maar van persoonlijke ontwikkeling.
De eerste kamer bevatte werk dat hem in zijn beginjaren aansprak: beelden die snel leesbaar zijn. Fotografie die draait om kleur, schoonheid, directheid. Het soort werk dat iets in je triggert zonder dat je nog weet waarom. Bourdrez noemt dit zijn instinctieve startpunt: het kopen van wat je meteen begrijpt. Daarop volgden beelden die vooral associaties oproepen (De associatieve fase). Werken die je de wereld in trekken omdat ze refereren aan schoonheid, verlangen, elegantie of spanning: close-ups van gezichten, vrouwelijk lichaam, dieren, details die bijna filmisch zijn. Niet omdat ze oppervlakkig zijn, maar omdat ze je blik onmiddellijk vastpakken.
© Eddo Hartmann (Black Pylon, Semipalatinsk Test Site, Kazakhstan, 2022).
© Paul Huf (Bonny na de shoot, 1964).
In de volgende ruimte verschoof zijn aandacht naar fotografen die een precieze beeldtaal ontwikkelen: kunstenaars die evenzeer autonoom werken als in opdracht, en bij wie vorm, compositie en idee samenvallen. Hier werd duidelijk hoe belangrijk het beeld als object wordt wanneer het door een consistente visuele logica wordt gedragen. Daarna kwamen de werken waarin het verhaal achter het beeld leidend werd. Fotografie die niet alleen registreert, maar volgt, documenteert of getuigt. Portretten die over meerdere jaren zijn gemaakt, of series waarin iemands leven zichtbaar verandert. Hier werd voor Bourdrez het narratief belangrijker dan het uiterlijk. Het moment waarop hij kunst begon te verzamelen met zijn hoofd in plaats van alleen met zijn oog.
Vervolgens volgde er een kamer rond appropriation-art. In deze kamer draaide het om kunstenaars die bestaande beelden opnieuw inzetten, vervormen of hergebruiken in een nieuwe context. Voor Bourdrez betekende dit een omslag: het moment waarop hij kunst begon te zien als een manier om systemen te bevragen. Wat is origineel? Wie bezit een beeld? Wat betekent auteurschap? Hier begon zijn juridische wereld zich voor het eerst met zijn kunstwereld te verbinden.
De laatste ruimte bracht alles samen: werken waarin hij zelf deel van het proces werd. Juridische brieven, onderhandelingen, afspraken, misverstanden en constructies maakten ineens onderdeel uit van het kunstwerk. Niet omdat hij het zo bedacht had, maar omdat sommige werken alleen ontstaan doordat iemand het systeem uitdaagt.
© Dana Lixenberg (Valentino, 1999).
© Paul Kooiker (Hunting and Fishing, 1999).
© Paul Blanca (Zelfportret met rat, 1993).
Zijn criteria: de kunstenaar boven het werk.
Vanuit die overtuiging ontwikkelde Bourdrez acht criteria voor het aankopen van kunst. Slechts drie gaan over het beeld; vijf over de maker. Het begint bij de vraag of een werk hem wezenlijk raakt, maar al snel verschuift zijn aandacht naar de kunstenaar: is er een krachtig verhaal achter het werk? Hoe schaars is het oeuvre en hoe transparant gaat de kunstenaar daarmee om? Is hij of zij intelligent, in staat tot zelfreflectie, en in staat zichzelf opnieuw uit te vinden? Daar komt een ander criterium bij dat voor Bourdrez steeds belangrijker werd: stamina. Kunstenaars die blijven zoeken, onderzoeken en volhouden — ook wanneer het moeilijk wordt — krijgen zijn aandacht eerder dan kunstenaars die het comfort opzoeken. En tot slot kijkt hij naar de positie van een kunstenaar in het veld: met wie werkt iemand samen, hoe ontwikkelt het oeuvre zich, en welke stappen worden gezet om het werk verder te brengen? Zijn collectie is daardoor geen verzameling objecten, maar een verzameling manieren van kijken.
© Bewerking zelfportret Nan Golding.
© RAAAF (Deltawerk //, 2019).
© Koen Hauser (SculpturalNude, 2012).
© Piet Parra (This Seat is Taken, 2024).
© Jacqueline Hassink (Table of Power, Board Room BMW, 1995).
© Gert-Jan Kocken (Disaster Areas, 2004).
De kunstenaars die hem gevormd hebben.
Bourdrez spreekt met grote precisie over kunstenaars die hem geholpen hebben zijn blik te scherpen. Paul Kooiker is er één: een kunstenaar die mij iedere keer verrast in de stappen die hij maakt. Inspirerend onnavolgbaar ” Scheltens & Abbenes verenigen een Japans aandoende precisie met een aantrekkelijke maar ingetogen beeldtaal; fotografie die perfectionisme niet gebruikt als resultaat, maar als onderwerp. Lixenberg bewondert hij om haar volharding en menselijke benadering. Rafaël Rozendaal is voor hem een kunstenaar die zich zo autonoom ontwikkelt dat hij zelf telkens opnieuw moet leren kijken.
Het is kunst die hem niet alleen esthetisch aanspreekt, maar die zijn manier van denken beïnvloedt. De kunstenaars zijn spiegels waardoor hij zijn eigen beroep en positie die hij daarmee inneemt, scherper ziet.
Het recht als creatieve discipline.
In zijn praktijk onderzoekt Bourdrez in het conflict naar mogelijkheden tot verbinding, wat beter aansluit bij de taal in de kunstwereld dan de polarisatie die advocaten geneigd zijn te voeden. De resultaten waar hij het meest trots op is, waren niet de zaken waarin hij sterker stond of beter procedeerde, maar waarin een oplossing werd gevonden waar nog niemand aan had gedacht. Zijn voorbeeld is de zaak met zijn benedenburen over geluidsoverlast, waarin een geluidsmeting precies op de wettelijke grens uitkwam. In plaats van te procederen, wees hij beide rechtsbijstandsverzekeraars op de kosten van een verloren jaar en kosten en stelde voor dat ze samen een nieuwe vloer zouden betalen. Geen winnaar, geen verliezer, wel een oplossing.
© Jackass (Butt x-ray, 2006).
© Joep van der Made (Boksposter voor lancering boek, 2009).
© Saskia Noor van Imhoff (Untitled, 2013).
‘I was struck by the episode where Ryan Dunn placed the dinky toy in his behind.'
De Jackass-zaak: een röntgenfoto als kunstwerk.
Van al zijn verhalen is de Jackass-zaak het meest bekend. Hij wilde de beroemde röntgenfoto uit de aflevering waarin Ryan Dunn een speelgoedautootje in zijn lichaam draagt, niet om het shockeffect, maar omdat het voor hem aan alle voorwaarden van kunst voldeed:: authentiek, disruptief, uniek, een eigen logica. De sommatiebrief die hij stuurde was juridisch, maar de toon verraadde bewondering. De onderhandelingen die volgden — eerst een Mercedes die bij de douane strandde, daarna een DAF die wél door de regels kwam — hadden de structuur van een performance. Jaren later, na de dood van Dunn, werd die DAF gevonden in diens container, volgens vrienden zijn favoriete auto. Een verhaal dat onmogelijk bedacht kan zijn, maar precies past binnen Bourdrez’ wereld: waar recht, toeval en kunst door elkaar lopen.
Contracten als performances.
Sommige kunstenaars maken werk dat vooral of volledig bestaat uit juridische handelingen. Tino Sehgal bijvoorbeeld, van wie het Stedelijk een werk kocht op basis van een mondeling contract dat nergens mocht worden vastgelegd. Bourdrez begeleidde die transactie en noemt het een van de zeldzame momenten waarop het recht letterlijk kunst werd. Een ander voorbeeld is Alberto de Michele, die in een contract liet vastleggen dat hij het tentoongestelde contract zal terugstelen. De tekst is het kunstwerk.
Kunst als mentale infrastructuur voor conflicten.
Terugkijkend ziet hij hoe kunstenaars hem hebben gevormd. Kunst leert hem anders te kijken naar systemen, anders naar mensen en anders naar conflicten. Het maakt zijn juridische praktijk niet alleen exact, maar ook empathisch, onderzoekend en soms speels.
Het is precies die combinatie die hem tot een uitzonderlijke figuur maakt binnen het recht. Een advocaat die zich door kunstenaars laat leiden, een verzamelaar die via juridische structuren kunst mede vormgeeft, en iemand die gelooft dat het recht altijd een stap terug moet doen om ruimte te laten voor verbeelding.
© Raquel van Haver (Portret Aernoud Bourdrez, 2025).
© Scheltens & Abbenes (Arper Tables II, 2015).
© Bea Correa (Fakewear, 2005).
© Koos Breukel (Zea van der Elsken, 2016).
Licht is nooit zomaar licht. Voor Dimitri Saddi, oprichter van PSLab, is het een taal waarmee je verhalen vertelt. Vanuit hun studio’s in Amsterdam, Antwerpen, Parijs, Londen, Bologna, Berlijn en de thuisbasis in Beiroet werkt het team aan lichtplannen die niet beginnen bij een lamp, maar bij de mens. “Iedereen heeft een eigen relatie met licht,” zegt Dimitri. “Het raakt aan gewoontes, herinneringen en emoties.” In deze editie van The Edit gaan Dimitri, Taco (Amsterdam) en An (Antwerpen) dieper in op hun manier van werken: hoe dialoog, techniek en reflectie samenkomen in een lichtplan dat nooit generiek is, maar altijd een directe vertaling van iemands leven. Laat je inspireren
Tien jaar Shortlist Amsterdam, alle adressen. Zussen Famke en Floor van Praag vieren het jubileum van hun kookboekenreeks over leuke restaurants met een gloednieuwe editie vol simpele succesrecepten. Om het geheel compleet te maken, verzamelden we alle Shortlist-adressen van de afgelopen tien jaar en deelden ze in per buurt, een culinaire gids door het Amsterdam van nu. Tekst: Broersma, beeld: Petrovsky & Ramone, selectie restaurants: Shortlist